سردخانه سیب زمینی

سیب زمینی یکی از پرمصرف‌ترین و مجبوب‌ترین سبزیجات در دنیا است و نقش مهمی در ایجاد امنیت غذایی ایفا می‌کند. براساس اعلام فائو، ایران سالانه بیش از ۵ میلیون تن سیب زمینی تولید می‌کند و آن را به کشورهای همسایه مانند ازبکستان، عراق و آذربایجان و … نیز صادر می‌کند. یکی از ویژگی‌های این محصول امکان نگهداری طولانی بین 5 تا 10 ماه درون سردخانه سیب زمینی با دمای 4 تا 12 درجه سلسیوس است. سیب زمینی شیرین در سردخانه با رطوبت 85 تا 90 درصد نگهداری می‌شود.

در سال‌های اخیر سودِ سیب‌زمینی‌کاران ایرانی کاهش پیدا کرده است و گاهی هم متحمل ضرر شدند. این کشاورزان تمام محصولات خود را در فصل عرضه‌ی سیب زمینی -که قیمت آن کاهش پیدا می‌کند- به فروش می‌رسانند اما در سایر فصل‌ها، محصول ذخیره شده‌ای ندارند تا آن را با قیمتی بالاتر به بازار عرضه کنند. در حال حاضر، هدررفت این محصول بیش از ۲۰ درصد است اما با به کارگیری زنجیره سرد و احداث سردخانه سیب زمینی می‌توان حجم دور ریز را کاهش و کیفیت محصولات را افزایش داد.

چرا باید سیب زمینی را در سردخانه نگهداری کرد؟

روش‌های سنتی کشاورزی دیگر پاسخگوی نیازهای امروز نیست. در حال حاضر، افزایش عمر ذخیره سازی میوه و محصولات کشاورزی یکی از نیازهای جدی و ضروری است. یعنی بدون خرید سردخانه میوه آن نمی‌توان روی صادرات محصولات یا عرضه آن در خارج از فصلِ برداشت حساب کرد. تنها زمانی می‌توان عمر ذخیره سازی محصولات کشاورزی و میوه را افزایش داد که فرآیند نگهداری به صورت علمی و دقیق صورت بگیرد و میزان دما و رطوبت به وسیله سردخانه کنترل شود.

بنابراین برخلاف روش‌های سنتی، برای نگهداری سیب زمینی باید از سردخانه بالا صفری استفاده کرد. سیب‌زمینی‌کاران می‌توانند با صرف هزینه‌ای منطقی، انبار سیب زمینی را به سردخانه این محصول تبدیل کنند و با عرضه محصول باکیفیت در همه‌ی فصول، سود بیشتری کسب کنند. خرید سردخانه سیب زمینی تاثیر مستقیمی بر کیفیت نهایی محصولات دارد و کشاورزان را از برخی مشکلات رایج در انبارش این محصول نجات می‌دهد:

• کاهش وزن سیب زمینی؛
• سرمازدگی سیب زمینی؛
• جوانه زنی سیب زمینی؛
• تغییر رنگ و مزه سیب زمینی.

مزایای احداث سردخانه سیب زمینی

در ادامه به نقش سردخانه سیب‌زمینی در جلوگیری از بروز این ۴ مشکل رایج می‌پردازیم.

سردخانه؛ مانع کاهش وزن شدید سیب زمینی

یکی از مشکلات اصلی در انبارش سیب زمینی، کاهش وزن این محصول است. کاهش وزن سیب زمینی ذخیره شده در انبار بر کیفیت و کمیت محصول تاثیر می‌گذارد و در نهایت، سود انبارداران و کشاورزان را نیز کاهش می‌دهد. مهم‌ترین دلایل کاهش وزن این محصول، فرآیند طبیعی تعرق و تنفس است اما با نگهداری در دما و رطوبت مناسب می‌توان روند کاهش وزن سیب زمینی را به‌شدت کند کرد.

نگهداری و بسته بندی نامناسب سیب زمینی نیز باعث افزایش تعرق و در نهایت کاهش وزن محصولات می‌شود. به صورت کلی می‌توان دلایل کاهش وزن سیب زمینی را در موارد زیر خلاصه کرد:

• تعریق سیب زمینی؛
• تنفس سیب زمینی؛
• دما و رطوبت نامناسب؛
• بسته‌بندی و حمل و نقل غیر اصولی؛

برای کنترل هر چهار مورد بالا باید از استاندارد سردخانه سیب زمینی پیروی کنیم. دما و رطوبت سردخانه براساس حجم و نوع محصول (سیب زمینی بذری، خوراکی و…) و دمای محیطی محاسبه می‌شود و با کمک حسگرهای دما و رطوبت می‌توان آن را به دقت زیرنظر گرفت و پایش کرد. همچنین قفسه بندی و شکل چیدمان محصولات در سردخانه اصولی است و حساسیت‌های ویژه محصول در نظر گرفته می‌شود. مثلاً ارتفاع توده سیب زمینی در تمام سردخانه باید یکسان باشد و در تماس مستقیم با زمین قرار نگیرد.

موارد مهم در کندسازی فرآیند کاهش وزن سیب زمینی

1- جداسازی و پاکسازی محصولات

تنفس و تعریق محصولات آسیب دیده بیشتر است و بنابراین باید آن‌ها را از سایر محصولات جدا کرد. همچنین محصولات رسیده و کال را نیز باید به صورت جداگانه نگهداری کرد. برای ذخیره سازی سیب زمینی باید ابتدا، گِل و خاک سطح آن را جدا کرد تا میزان تعریق کاهش پیدا کند و کیفیت محصول در بلند مدت حفظ شود.

2- مرطوب سازی سردخانه

حداقل میزان رطوبت برای نگهداری سیب زمینی ۸۵ درصد است. برای دستیابی به رطوبت مناسب می‌توان از مه پاش استفاده کرد.

3- کاهش حرکت هوا

یکی از راه‌های موثر برای کاهش سرعت تعریق محصول، ایجاد جریان هوای کنترل شده و کم شتاب در کلد‌‌استور است. سرعت تهویه هوا باید متناسب با حجم محصول باشد؛ زیرا کم یا زیاد بودن آن هر دو مشکل‌ساز است. تعیین دقیق دما و سرعت تهویه تخصص مهندسان سرمایش است.

5- بسته بندی مناسب

در تمامی مراحل نگهداری و عرضه سیب زمینی باید روش‌هایی را برای بسته‌بندی انتخاب کنیم که مانع تنفس محصول و تماس آن با اکسیژن نشود. بنابراین به جای انتخاب بسته بندی پلاستیکی که مانع جریان اکسیژن می‌شود، باید از کیسه های پلی اتلین توری یا جعبه‌های چوبی استفاده کرد.

سردخانه؛ مانع سرمازدگی سیب زمینی

سرمازدگی غده سیب زمینی معمولاً به دلیل نگهداری در دمای پایین به وجود می‌آید. در ایران، شهرهای همدان و اردبیل دو قطب اصلی کاشت سیب زمینی هستند که هر دو نیز از شهرهای سردسیری به حساب می‌آیند. بنابراین به سیب زمینی کاران این دو شهر توصیه می‌شود که با خرید سردخانه سیب زمینی، محصولاتشان را از خطر سرمازدگی نجات دهند.

سیب زمینی از محصولاتی است که شدیداً به دما حساس است و حتی برای مدتی کوتاه نیز نباید آن را در دمایی کم‌تر از حداقل دمای توصیه شده قرار داد. عمر ذخیره سازی سیب زمینی سرمازده به شدت کاهش پیدا می‌کند و دیگر نمی‌توان آن را به صورت طولانی مدت نگهداری کرد.

سردخانه؛ جلوگیری از جوانه زنی سیب زمینی

براساس برآوردها، جوانی زنی علت اصلی حدود ۲۰ درصد از ضایعات انبارهای سیب زمینی است. گرمای هوا و نور مستقیم و شدید باعث سبز شدن و جوانه زدن سیب زمینی می‌شود و به همین دلیل نیز نباید سیب زمینی را در هوای باز و روشن انبار کرد. نگهداری سیب زمینی در سردخانه و زیر نور مناسب تا حدی از بروز چنین تغییر نامطلوبی جلوگیری می‌کند. روش متداول برای جلوگیری از جوانه زنی سیب زمینی غیربذری، به‌کارگیری محلول شیمایی کلروپروفام است اما تمایل بازارهای مختلف داخلی و خارجی به محصولات ارگانیک و غیرشیمایی باعث شده است تا روش‌های دیگری مانند استفاده از عصاره اکالیپتوس و اسطوخودوس جایگزین آن شود.

جوانه زنی باعث کاهش وزن شدید سیب زمینی می‌شود اما با نگهداری آن در دمای پایین می‌توان از بروز چنین مشکلی جلوگیری کرد.

سردخانه؛ حفظ رنگ و مزه سیب زمینی

عوامل زیادی مانند کمبود اکسیژن و رطوبت ناکافی منجر به تغییر رنگ و مزه سیب زمینی می‌شود. اما با نگهداری سیب زمینی در سردخانه می‌توان ریسک چنین تغییرات ناخواسته‌ای را کاهش داد و کیفیت محصول را حفظ کرد.

جدول مدت زمان نگهداری سیب زمینی در سردخانه

پیش از ذخیره‌سازی سیب زمینی لازم است تا دما و رطوبت مطلوب تعیین شود. دما و رطوبت سردخانه سیب زمینی براساس نوع محصول تعیین می‌شود و تاثیر مستقیمی بر طول عمر آن دارد. در جدول پایین می‌توانید شرایط کلی نگهداری سیب زمینی تازه برداشت شده و سیب زمینی کال را ببینید:

نام محصول	دمای نگهداری	رطوبت نسبی	دمای انجماد	میزان تولید اتلین	حساسیت به اتیلن	طول عمر
سیب‌زمینی تازه	۱۰ تا ۱۵	۹۰ تا ۹۵	۰.۸-	خیلی کم	متوسط	۱۰ تا ۱۴ روز
سیب زمینی نرسیده	۴ تا ۱۲	۹۵ تا ۹۸	۰.۸-	خیلی کم	متوسط	۵ تا ۱۰ ماه

دمای مطلوب برای انبارش سیب زمینی در مراحل مختلف ذخیره سازی این محصول متفاوت است و خنک سازی یا پیش سرد سازی آن به تدریج انجام می‌شود.

مراحل آماده سازی سیب‌زمینی قبل از ورود به سردخانه

خشک کردن

اولین و حساس‌ترین مرحله ذخیره سازی، خشک کردن سیب زمینی است. هدف از خشک سازی این است که لایه بیرونی سیب زمینی و مواد چسبیده به آن خشک شود اما در عین حال رطوبت محصول کاهش پیدا نکند. انجام این مرحله ضروری است و از رشد قارچ و باکتری جلوگیری می‌کند. دمای مورد نیاز در این مرحله ۲۵ درجه سانتیگراد و حداقل رطوبت ۸۵ درصد است.

التیام دهی

در مرحله التیام دهی، دما باید ۱۵ درجه و رطوبت ۹۵ درصد باشد. محصولات معمولاً ۷ تا ۱۰ روز در این مرحله می‌مانند تا خراش‌ها و آسیب‌هایی که در حمل و نقل به لایه بیرونی وارد شده، ترمیم شود. انجام این مرحله و درمان سیب زمینی ها باعث افزایش عمر ذخیره سازی می‌شود.

خنک سازی

پس از انجام دو مرحله‌ی پیشین، فرآیند خنک‌سازی شروع می‌شود. کاهش دمای سیب زمینی باید به تدریج و طی چند روز انجام شود و هر روز بیش از ۰.۵ درجه کاهش پیدا نکند. پس از این مرحله می‌توان سیب زمینی را در سردخانه نگهداری کرد.

همانطور که گفته شد، ایجاد فضایی با دما و رطوبت مورد نیاز کاری زمان‌بر و پرهزینه است و به همین دلیل نیز باید از ورود و خروج ناخواسته هوا جلوگیری کرد. توجه به عایق بندی، انتخاب ساندویچ پانل مناسب و چیدمان اصولی محصولات می‌تواند این هدف را محقق کند.

خرید سردخانه مخصوص نگهداری سیب‌زمینی

به دلیل آن‌که کشاورزان ایرانی نتوانستند استانداردهای جهانی را در تولید سیب زمینی رعایت کنند، امسال بیش از هزار تن سیب زمینی به کشور بازگردانده شد و چشم‌انداز صادرات این محصول استراتژیک را تیره و تار کرد. این در حالی است که میزان هدررفت و دور ریز سیب زمینی هم نگرانی‌های جدی ایجاد کرده است؛ زیرا این محصول بسیار آب‌بر است و برای تولید هر یک کیلوگرم آن حدوداً ۱۹۰ لیتر آب مصرف می‌شود و کاشت آن در اقلیم خشک ایران باید محدود باشد. بنابراین به‌کارگیری سیاست‌های افزایش زمین زیر کشت سیب زمینی بدون ساخت و احداث سردخانه برای بالا بردن میزان تولید این محصول استراتژیک چندان منطقی و عملی نیست. بهترین راه تامین آن، افزایش بهره‌وری و به حداقل رساندن ضایعات است.