برخی از داروها و واکسن‌ها برای نگهداری طولانی مدت یا حمل و نقل دارو و واکسن، نیازمند شرایط تعیین شده دما و رطوبت هستند و اگر در این شرایط قرار نگیرند، به سرعت فاسد می‌شوند. استفاده از داروهای فاسد می‌تواند منجر به عواقب جبران‌ناپذیر و حتی مرگ تعداد زیادی از انسان‌ها شود. به همین علت، شرایط تعیین شده باید از سوی شرکت‌های سازنده و توزیع‌کنندگان دارو رعایت شود. اگر محل نگهداری داروها به صورت بهینه طراحی شده باشد، اندازه‌گیری‌ها برای طراحی با دقت بالا انجام شده باشد و مدیریت سردخانه به خوبی انجام شود، می‌تواند راندمان عملکرد انواع سردخانه را به صورت چشم‌گیری افزایش دهد.

نگهداری واکسن های حساس به دما

برای نگهداری مناسب داروها باید به نکات زیر توجه کرد:

  • چیدمان مناسب؛
  • ایجاد دمای یکسان در تمام نقاط سردخانه؛
  • عایق‌بندی اصولی؛
  • استفاده از درب‌های مناسب؛
  • مجهز بودن به سیستم کنترل و مانیتورینگ.

سیستم کنترل و مانیتورینگ برای کنترل سریع و به‌موقع شرایط درون سردخانه مانند دما و رطوبت و همچنین جلوگیری از بروز حوادث، بسیار کاربردی است.

کنترل و مانیتورینگ دما و رطوبت در محل نگهداری

تمام فریزرها، یخچال‌ها، اتاق‌های سرد و… باید مجهز به تجهیزات مانیتورینگ دما و رطوبت باشند. این فضاها باید ارزیابی شده و نقشه دمایی آن‌ها مشخص شود. طراحی نقشه دمایی اولیه باید در فصول سرد و گرم انجام شود تا تاثیر شرایط محیط بیرونی سردخانه بر شرایط درون سردخانه به هنگام طراحی در نظر گرفته شود.

دستگاه مانیتورینگ دما در سردخانه دارو

کنترل و مانیتورینگ دما

برای تمامی فضاهایی که نگهداری دارو در آن‌ها انجام می‌شود باید از سیستم‌های کنترل دمای ترموستاتیک و سیستم‌های مانیتورینگ دمای هوا استفاده کرد. این تجهیزات باید مطابق با موارد زیر فراهم باشد:

  • سیستم در نظر گرفته شده باید به گونه‌ای باشد که باعث حفظ دمای هوا در تمام فضای سردخانه در بازه مشخصی شود.
  • دقت سنسورهای کنترلی باید نیم درجه سلسیوس و یا کمتر باشد. همچنین دقت سنسورهای مانیتورینگ برای تجهیزات الکترونیکی باید نیم درجه سلسیوس باشد و دقت دماسنج‌های الکل، گاز بی-متال یا فشار بخار باید یک درجه سلسیوس یا کمتر باشد.
  • کالیبراسیون سنسورهای مانیتورینگ و کنترلی باید به خوبی انجام گیرد.
  • سنسورهای کنترلی و مانیتورینگ باید در نقاطی که بیشترین اختلاف دما بین آن نقاط وجود دارد، قرار گیرند تا بیشترین فضای مطمئن برای نگه‌داری داروها فراهم شود.
  • سیستم‌های کنترلی باید در نقاط سرد و گرمی که به هنگام تعیین نقاط مانیتورینگ مشخص می‌شوند، قرار گیرند.
  • سنسورهای مانیتورینگ باید در نقاطی قرار گیرند از پیشامدهای موقتی -مانند باز یا بسته شدن درب- کمترین تاثیر را بپذیرند.
  • تجهیزات مانیتورینگ و ثبت دما باید هر روز هفته -حتی روزهای تعطیل- و روزی حداقل دو بار -صبح و بعد از ظهر- چک شوند.

کنترل و مانیتورینگ رطوبت

تجهیزات کنترل رطوبت باید در محل نگهداری داروهای حساس به رطوبت، نصب شود.

دستگاه مانیتورینگ دما در سردخانه دارو واکسن

سیستم مانیتورینگ رطوبت باید مطابق با ملاحظات زیر باشد:

  • سنسورها باید با دقت پنج درصد رطوبت نسبی باشند.
  • سنسورها باید به خوبی کالیبره شده باشند.
  • سنسورها باید در نقاطی که کمترین تاثیر را از اتفاقات موقتی -مانند باز یا بسته درب- می‌پذیرند، قرار گیرند.
  • امکان ثبت و ذخیره اطلاعات مربوط به هر یک از نقاط قرار گیری سنسورها فراهم شود.
  • سیستم مانیتورینگ رطوبت باید بتواند در هنگام قطع برق به صورت مستقل عمل کند.

اهمیت سیستم هشدار دما و رطوبت در سردخانه دارو

درباره سنسورهای سیستم هشدار، باید نکات مشابه برای سنسورهای سیستم مانیتورینگ را رعایت کرد. اگر سیستم هشدار با سیستم مانیتورینگ یکی نباشد، باید سنسورهای هشدار را نزدیک به سنسورهای مانیتورینگ نصب کرد. سیستم هشدار باید قابلیت ارسال پیام هشدارهای تصویری و صوتی را داشته باشد و در ساعت‌های غیر کاری نیز هشدارها را از طریق تماس یا پیامک منتقل کند.

چگونه سیستم مانیتورینگ سردخانه دارو را انتخاب کنیم؟

برای انتخاب سیستم مانیتورینگ مناسب، باید مراحل زیر انجام گیرد:

۱-تعیین دقیق نیاز کاربر

در ابتدا باید نیازهای عملکردی، تخصصی و تجاری کاربر تدوین شود. برای این کار باید بخش‌های مختلف مجموعه مانند فناوری اطلاعات، حمل و نقل، کنترل کیفیت و… در نظر گرفته شوند.

۲-تعیین نوع سیستم

در مرحله دوم باید نوع سیستم مانیتورینگ مشخص شود. برای طراحی سیستم مانیتورینگ مرکزی، دو روش وجود دارد. روش اول، سیستم میزبان (hosted system) و روش دوم، سیستم خدماتی (SaaS) است.

سیستم میزبان: در این روش، سرور و دیتابیس توسط مسئولین سردخانه نگهداری، کنترل و تعمیر می‌شود.

SaaS: در این روش، سخت‌افزارهای سیستم مانیتورینگ هوشمند سردخانه -شامل سنسورها و تجهیزات ثبت اطلاعات- در سردخانه نصب می‌شود اما نرم‌افزار، سرور و دیتابیس توسط تامین‌کننده سیستم کنترل می‌شود. صاحبان سردخانه توسط یک وبسایت با امنیت بالا به اطلاعات دسترسی دارند. در این روش، تامین‌کننده سیستم مسئولیت تعمیر و نگهداری سیستم مانیتورینگ را نیز بر عهده دارد.

۳-تعیین مشخصات سیستم با توجه به کاربرد آن

سیستم مانیتورینگ باید مطابق با کاربرد آن تعیین شود. کاربرد سیستم می‌تواند برای یک داروخانه کوچک، یک انبار بزرگ نگهداری دارو یا مجموعه‌ای از چندین انبار نگهداری دارو باشد. در ادامه، مثال‌هایی از کاربری‌های مختلف آورده شده است:

انبارهای بزرگ نگهداری دارو: این انبارهای بزرگ عموماً دارای زیرساخت‌های پیچیده هستند و بخش‌های مختلفی دارند. سیستم مانیتورینگ مناسب برای این نوع از کاربری، یک سیستم میزبان با سخت‌افزارهای مناسب برای مراکز صنعتی و شبکه ارتباطات بی‌سیم و بر پایه وب است.

بیمارستان‌ها: داروخانه‌ها، آزمایشگاه‌ها و بانک‌های خون مثال‌هایی از بخش‌های مختلف بیمارستان هستند. برای این کاربری، نیازهای تخصصی و ارتباطی ویژه‌ای وجود دارد که انتخاب سیستم مانیتورینگ مرکزی را محدود می‌کند.

داروخانه‌ها و آزمایشگاه‌های کوچک: برای این کاربری، استفاده از سیستم SaaS ارزان‌تر و آسان‌تر است. این مراکز از سنسورهای بی‌سیم استفاده می‌کنند.

انبارهای کوچک نگهداری دارو: این کاربری، نیازمند یک مانیتورینگ مطمئن و قابل حمل است. بنابراین می‌توان از سیستمی مشابه با مانیتورینگ انبارهای بزرگ -اما در مقیاس کوچکتر- استفاده کرد. همچنین برای مراکز خدمات درمانی یا داروخانه‌های کوچک، استفاده از یک سیستم ثبت دمای 30 روزه (30DTR) با قابلیت ارسال هشدارها از طریق پیامک و امکان اتصال به USB کفایت می‌کند.

۴-استفاده از سیستم مانیتورینگ خودکار

بهتر است سیستم مانیتورینگ به صورت خودکار و پیوسته باشد. سیستم مانیتورینگ خودکار دقت بالاتری از سیستم‌های اندازه‌گیری دستی دارد. سیستم‌های مانیتورینگ خودکار، گزارش‌ها را براساس زمان، تاریخ، نوع فعالیت و… جمع‌آوری می‌کند و در دسترس کاربر قرار می‌دهد. همچنین برای ثبت اطلاعات به صورت دقیق و پیوسته به یک پلتفرم مانیتورینگ احتیاج است.

۵-تعیین نوع مسیرهای ارتباطی

سیستم مانیتورینگ شامل شبکه‌ای از سنسورها می‎شود. این سنسورها به یکدیگر متصل هستند تا یک سیستم ثبت دمای الکترونیک پیوسته را تشکیل دهند. انتقال اطلاعات شبکه می‌تواند توسط مسیرهای ارتباطی بی‌سیم یا شبکه سیمی انجام شود. هر دوی این سیستم‌ها می‌توانند به صورت میزبان یا SaaS باشند. استفاده از شبکه سیمی ممکن است کم پیچیده باشد. اما شبکه‌های بی‌سیم برای استفاده و نصب راحت‌تر هستند و توسط یک شبکه محلی اطلاعات (LAN) کنترل می‌شوند.

۶-استفاده از سیستم هشدار

سیستم مانیتورینگ باید شامل یک سیستم هشدار به هم پیوسته باشد تا اتفاقات ناگهانی و پیش‌بینی نشده را گزارش دهد. این سیستم پیام‌های هشداردهنده را از طریق پیامک، ایمیل یا… به افراد مربوطه گزارش می‌دهد. اطلاعاتی که به صورت دقیق و لحظه‌ای ثبت شده‌اند، باید به صورت گزارش، نمودار یا هر شکل دیگری که استفاده از آن برای کاربر آسان باشد، تهیه شود. برای سیستم هشدار باید پارامترهایی مانند خارج شدن دما از محدوده تعیین شده، بازماندن درب یا… تعیین شود. از دیگر ویژگی‌های سیستم مانیتورینگ می‌توان به مقیاس‌پذیری و امنیت بالا اشاره کرد که در هنگام انتخاب سیستم باید به آن توجه شود.

تعیین نقاط سیستم مانیتورینگ

سیستم مانیتورینگ نگهداری دارو باید برای ثبت دما و رطوبت نسبی در همه نقاطی که محصولات برای مدت طولانی یا کوتاه نگهداری می‌شوند، طراحی شود. سیستم مانیتورینگ باید بتواند برای انبارهای نگهداری، قفسه‌ها، مکان‌های نگهداری موقتی داروها، تجهیزات زنجیره انتقال سرد و تجهیزات سرمایش و تهویه قابل نصب و استفاده باشد. در هنگام تعیین تعداد و مکان قرارگیری نقاط مانیتورینگ باید نکات خاصی را در خصوص تعداد نقاط مانیتورینگ و محل قرارگیری آن‌ها مد نظر قرار داد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود.

تعداد نقاط مانیتورینگ

منظور از نقاط مانیتورینگ، نقاطی است که سنسورهای اندازه‌گیری در آن‌ها نصب می‌شوند و طراحی نقشه قرارگیری این نقاط باید با در نظر گرفتن ملاحظات خاصی انجام شود. برای قسمت‌هایی که افراد به آن‌ها رفت و آمد دارند، تعداد نقاط مانیتورینگ به اندازه فضا و اختلاف دمای فصلی در زمان طراحی نقشه بستگی دارد و با توجه به نوع مکان متفاوت است.

تعیین مکان قرارگیری نقاط مانیتورینگ

نقاط مانیتورینگ باید در تمام مکان‌هایی که داروها نگهداری می‌شوند، قرار گیرند. نقاط مانیتورینگ نباید در مکان‌هایی که اتفاقات موقتی -مانند باز و بسته شدن درب- رخ می‌دهد، باشند. زیرا این اتفاقات گذرا منجر به خارج شدن پارامترهای فیزیکی از محدوده مشخص شده و فعال شدن سیستم هشدار به صورت نوسانی می‌شوند. بهتر است از این نقاط برای نگهداری داروهای حساس به دما استفاده نشود.

ارزیابی محل‌های نگهداری دارو با دمای کنترل شده

مکان‌های نگهداری دارو -که دما در آن‌ها کنترل می‌شود- و تجهیزات تبریدی باید پیش از آن که به کار گرفته شوند، ارزیابی شوند. در فرآیند ارزیابی باید نکات زیر را مشخص شود:

  • به مقدار دما در تمام نقاط سردخانه در هنگام خالی وپر بودن سردخانه؛
  • تعیین نقاط نامناسب برای نگهداری دارو مانند نقاط نزدیک کویل‌های سرمایشی یا وسایل حرارتی؛
  • تعیین مدت زمان خروج دما از بازه مناسب آن در صورت قطع برق.

تست‌های جداگانه‌ای باید در نقاط مشخص شده دما و رطوبت و شرایط کارکرد تجهیزات انجام شود. تجهیزات ارزیابی شده باید مطابق با راهنمای ارائه شده توسط سازنده به خوبی نصب شوند.

در این مقاله بیان شد که یکی از روش‌های مهم برای بهینه‌سازی عملکرد سردخانه دارو، استفاده از سیستم کنترل، مانیتورینگ و هشدار برای تنظیم شرایط درونی سردخانه به خصوص دما و رطوبت است. برای انتخاب و به‌کارگیری این سیستم‌ها باید نکاتی مانند کاربری سردخانه، نیازهای تخصصی، تعیین نقاط نصب سنسورها و… را در نظر داشت.